Transitie: techniek is één, samenwerking is alles

Hoe maken we de omslag naar andere energiebronnen?

Deze vraag houdt vele wetenschappers, beleidsmakers en organisaties in de greep. Ook voor Vincent Jansen, afdelingshoofd Energie en Duurzaamheid, is dit dé vraag die hem scherp houdt. Als bedrijfskundige en voormalig investment manager voor duurzame investeringen, brengt hij een geheel eigen geluid.

Energietransitie: waar gaat het wat jou betreft in de kern om?

“Technische kennis is natuurlijk belangrijk. Maar ik zie ook dat het gaat om participatie, stakeholdermanagement, financiële analyses en het pakken en scherp hebben van ieders rol. Voor Sweco is het cruciaal dat we ons als adviesbureau verplaatsen in de gesprekspartner tegenover en naast ons. In welke arena begeef jij je eigenlijk? We moeten de taal van de toehoorder spreken. Dat is soms puur technisch en heel inhoudelijk of operationeel, maar net zo vaak ook tactisch en strategisch. Dit zien we veel op projectniveau.

Op abstracter en beleidsmatig niveau speelt er iets heel anders: hoe ontwikkelen stimuleringsmiddelen en wetgeving zich? Is dit adequaat genoeg en vooral consistent? Als je het mij vraagt is er simpelweg ondersteunende wetgeving nodig. Denk aan aardgasloze wijken, een belangrijk ‘ding’ voor de transitieopgave. Deze projecten komen momenteel moeizaam van de grond omdat het participatieproces heel uitdagend is en het ontbreekt aan voldoende echt overtuigende stimulans voor mensen om de omslag te maken. Het proces om te komen tot realisatie duurt hierdoor lang, waardoor marktpartijen liever niet instappen. Voor waterstof signaleren wij ook dat de huidige stimuleringsregeling SDE een aanpassing behoeft. Willen we de omslag maken, dan is er dus écht wel wat meer nodig dan techniek.”

De juiste balans voor ons energienet

“En dan is er ook nog zoiets als betrouwbaarheid van het net. Als we steeds meer gebruiken, ontstaat er een steeds grotere piek. Bovendien wordt er veel decentraal opgewerkt. Dit maakt het energienet superbelangrijk. Om hier voor de toekomst op voorbereid te zijn, zijn meerdere oplossingen tegelijk nodig. Aan de afnemerskant zien we dat load balancing belangrijk is. Dat is een mooi woord voor je piekvraag slim plannen. Hierbij wordt het belangrijk dat we ook op een andere manier energie inkopen: niet meer één tarief, maar verschillende tarieven afhankelijk van het aanbod. Zoals het vliegticket dat, ingegeven door de vraag, qua prijs ook nooit hetzelfde is. Het product is echter steeds hetzelfde.

Maar er is meer: op gebouwniveau moet je ook iets doen, anders hangt alles vast aan het net. De vraag kun je ook slimmer doseren. Denk aan het effect van digitalisering en artifical intelligence: zo kun je de vraag in balans brengen met het beschikbare aanbod. Dit leidt tot keuzes: laad of ontlaad jij je auto als de zon juist wel of niet schijnt?

Ditzelfde geldt ook op grotere schaal voor energie intensieve industriële bedrijven. Als je digitalisering inzet, kun je beter voorspellen en inspelen. Via data kun je vooruitzien, met opslag kun je vooruitplannen. Gegeven de energievraag die in de industrie geldt, ontstaat vervolgens een behoorlijke stap voorwaarts. Dit kan op verschillende manieren. Sweco werkt momenteel het meest aan warmtebuffer projecten, dit zijn waterstof projecten met ook een elektrische opslag.

Voor de energienetten is een aantal zaken belangrijk: verzwaar het en breid het uit. Leg een landelijk CO2-net aan voor CO2 afhankelijke bedrijven. En bouw het gasnet gedeeltelijk om, zodat het geschikt is voor duurzame gassen. Gebruik tot slot zoveel mogelijk lokaal duurzaam beschikbare energie, zodat er geen afhankelijkheid ontstaat van datzelfde net en energie van buiten.”

Hoe krijgt deze omslag zijn beslag?

“De eerste groene waterstofprojecten die nu vergund worden, zijn voor de verduurzaming van de industrie, zwaarder transport (vrachtwagens en openbaar vervoer) en bijmenging in brandstof voor vervoermiddelen en vaartuigen. Waterstof moet wel nog een stuk efficiënter worden. Met de huidige status van de technologie kun je onmogelijk de gehele warmtevraag van de industrie invullen met waterstof. Ook al hoor je wel eens anders, het is écht beduidend complexer en niet zomaar in bedrijf te krijgen. Om de elektriciteitsvraag voor de productie van waterstof ‘groen’ en dus met duurzame wind of zon in te vullen, is gewoonweg veel te weinig ruimte. Die puzzel komt niet uit.

Indien waterstof, geproduceerd in ‘zonnige landen’, in de toekomst beduidend efficiënter wordt is het ook mogelijk om een groter deel van de industrie te voorzien van duurzame waterstof. Waterstof is echter zeker niet de meest efficiënte technologie als het gaat om verwarmen van utilitaire gebouwen en woningen. Daar zijn (kosten)efficiëntere oplossingen voor nodig zoals warmtenetten op geothermie, aquathermie, WKO’s of individuele warmtepompen. We verwachten dan ook dat waterstof hier een veel kleinere rol zal innemen.

Zo doet Sweco voor VOLTH2 de vergunningaanvraag, het ontwerp en de subsidie voor meerdere projecten in de provincie Zeeland. Deze waterstoffabrieken gaan gebruik maken van duurzame energie van windmolens. De waterstof zal met tubetrailers getransporteerd worden naar waterstof tankstations of andere eindgebruikers van waterstof. Je ziet: niet alles kan dus lokaal, je moet écht verder kijken.”

Wat is voor jou de grootste uitdaging binnen de energietransitie?

“Het is altijd een uitdaging om goed op de hoogte te blijven van de vele veranderingen op het gebied van energieprijzen, wetgeving, stimuleringsmaatregelen, technologische ontwikkelingen en politiek-maatschappelijke trends. Allemaal belangrijk, allemaal volop in beweging. Als bedrijf zijn we hier actief in. Deze dynamiek is complex en uitdagend en juist daarom zo leuk. De energietransitie is als vakgebied erg aantrekkelijk om in te werken en betekenis in te kunnen hebben. Dus join the club!”

Wat kunnen we daaraan doen?

“Vanuit Sweco doen we veel aan kennisdeling, in afdelingen, tussen afdelingen en tussen de verschillende landen. Zo hebben we voor alle trends specialisten die dicht op de inhoud zitten. Ook investeert Sweco erg veel in het opleiden en ontwikkelen van medewerkers. Die kenniskant maakt ons uniek. En niet onbelangrijk: we werken sámen met klanten om nieuwe ontwikkelingen te verkennen, te testen en in veel gevallen ook te implementeren. Zo houd je jezelf ook scherp: leren, in de praktijk toepassen en weer verbeteren.”