Ons goedkope drinkwater is een tikkende tijdbom

Drinkwatercongestie – een prijskwestie

Goedkoop drinkwater. Het klinkt als een zegen. Maar in werkelijkheid is het een tikkende tijdbom, zeker gezien de groeiende urgentie van waterschaarste. De gevolgen zijn nu al zichtbaar: Vitens heeft al tientallen bedrijven een aansluiting op het drinkwaternetwerk moeten weigeren door een toenemend tekort. En het blijft niet bij bedrijven; nieuwbouwwijken volgen mogelijk snel. De prijzen van gas en elektriciteit zijn de afgelopen decennia omhooggeschoten. De prijs van drinkwater bleef echter vrijwel stilstaan. Sterker nog, cijfers van de Rabobank laten zien dat de prijs van ons kraanwater sinds 1997, inflatie meegerekend, zelfs met 22 procent is gedaald. Voor iets wat van levensbelang is en steeds schaarser wordt, is dat een absurde realiteit die we ons niet langer kunnen veroorloven.

Aad van Duijvenvoorde, senior consultant Watertechnologie bij Sweco

Lage waterprijs creëert illusie van oneindigheid

In Nederland betalen we nu gemiddeld zo’n € 260,- per jaar voor 100 m³ water. Omgerekend is dat 2,60 euro per duizend liter. Ter vergelijking: een maand zorgverzekering kost meer dan een half jaar aan drinkwater. En waar de energieprijzen de pan uit rijzen door geopolitieke spanningen en CO₂-heffingen, blijft water opvallend goedkoop, zelfs na de prijsstijgingen van de afgelopen 3 jaar. Dit creëert de gevaarlijke illusie dat water oneindig beschikbaar is. Maar dat is niet zo. 

Dreiging watertekort

Nederland is voor 60% afhankelijk van grondwater als bron voor drinkwater. De andere 40% komt vanuit oppervlaktewater, zoals rivieren en meren. Maar die bronnen raken uitgeput en vervuild. Klimaatverandering zorgt voor langere droogteperiodes en toenemende vervuiling. Tegelijkertijd stijgt de vraag door bevolkingsgroei en economische bedrijvigheid. RIVM waarschuwt al dat we na 2030 misschien niet genoeg water meer kunnen halen uit de huidige bronnen. En de drinkwaterbedrijven? Die staan voor immense investeringen voor nieuwe plekken om water te winnen, nieuwe transportleidingen en nieuwe zuiveringstechnieken. Maar de strikte regelgeving maakt ze dit lastig. Als semipublieke instellingen mogen ze geen winst maken en moeten ze het drinkwater goedkoop houden.

Bewustwording gebruik drinkwater

Iedere burger in Nederland gebruikt circa 130 liter per persoon per dag. Het kabinet zet in op bewustwording over het gebruik van drinkwater, met de ambitie om naar 100 liter per persoon dag te gaan. Onderzoeken laten zien dat dit niet lukt. Sterker nog, in onze droge lentes en zomers neemt het verbruik juist toe. Uitgangspunt van het kabinet is dat drinkwater betaalbaar en voldoende voor iedereen beschikbaar dient te zijn. Daar ben ik het volledig mee eens. De vraag is echter, wat is betaalbaar?

Slimme prijsverhoging drinkwater

De oplossing is niet ingewikkeld, maar vraagt wel politieke moed. Verhoog de prijs van drinkwater, maar wel slim. Niet eenzijdig voor iedereen, maar met een progressief model: basisverbruik blijft goedkoop, maar wie veel water gebruikt, betaalt meer. Dit werkt in andere landen, zoals België, Spanje en de Verenigde Staten al jaren. Daar betaalt een gezin voor het eerste verbruik weinig, maar loopt de prijs snel op bij hoger gebruik. Logisch toch? Dit bevordert de bewustwording. Spaarzaamheid loont, kwistig omgaan met water kost.

Belasting op kraanwater

Daarnaast is het hoog tijd om de belasting op leidingwater kritisch te bekijken. Wist je bijvoorbeeld dat ons drinkwater zwaarder belast wordt dan Heineken bier? We betalen circa 25% belasting op kraanwater. Deze belasting verdwijnt momenteel in de staatskas. Een fundamentele vraag is of deze belastingheffing dan in lijn is met het uitgangspunt van het kabinet van voldoende schoon en betaalbaar drinkwater? Het wordt tijd dat de overheid deze belasting aan de drinkwaterbedrijven teruggeeft, zodat zij de noodzakelijke investeringen van meer dan één miljard euro per jaar in de drinkwaterinfrastructuur kunnen doen. Door een gerichte herziening van de belasting op drinkwater kan de overheid ervoor zorgen dat alle Nederlanders kunnen blijven rekenen op voldoende drinkwater van hoge kwaliteit, nu en in de toekomst.