Waar blijft die circulaire uitvraag?

Versnelling in circulair bouwen

Als we een versnelling willen aanbrengen in circulair bouwen, dan moeten opdrachtgevers een andere vraag gaan stellen én veel meer gaan samenwerken. Een rondgang langs verschillende overheden en marktpartijen laat zien dat het ontbreken van duidelijke kaders, richtlijnen en ambities op dit moment verlammend werkt om circulair bouwen een stap verder te brengen.

Onlangs heb ik voor de provincie Zeeland een inventarisatie binnen de Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW) sector gehouden onder alle Zeeuwse overheden. Ik sprak hierbij tientallen aannemers, leveranciers en producenten. De provincie wilde graag inzicht krijgen in waar de regio nu staat op het gebied van circulair bouwen binnen de GWW, en wat er nodig is om te versnellen. Het meest opvallende is dat de keten in een soort van patstelling terecht is gekomen; alle geïnterviewde partijen geven aan dat de benodigde eerste stap bij de ander ligt. We wachten dus allemaal op elkaar.

Richard Koops, adviseur Duurzaam & Circulair Bouwen

Uit de gesprekken met marktpartijen, zoals aannemers en leveranciers, komt een duidelijk beeld naar voren:

1. Factor prijs veelal doorslaggevend 

De factor prijs is veelal doorslaggevend en kwaliteit wordt niet of nauwelijks gewaardeerd op circulariteit. Opdrachtgevers beamen dat prijs een belangrijk criterium is en vaak wordt gebruikt voor bijvoorbeeld herinrichtingsprojecten. Regionale en grotere lokale overheden zijn, in tegenstelling tot de kleinere lokale overheden, wel geneigd iets meer ruimte te bieden en te experimenteren op dit vlak. In een van de interviews die ik had met een kleinere gemeente, werd ook benoemd dat er weinig tijd beschikbaar is om te innoveren of nieuwe kennisvelden uitgebreid te verkennen. Het is een bewuste keuze om met nieuwe onderwerpen niet voorop te lopen maar deze op een later moment, wanneer onderwerpen meer zijn uitgekristalliseerd, te adopteren en integreren.

2. Behoefte aan sprekende voorbeelden, kennis en duidelijke kaders

Een ander beeld dat ons onderzoek laat zien, is dat projectorganisaties van opdrachtgevers behoefte hebben aan sprekende voorbeelden, inhoudelijke kennis en duidelijke kaders, voordat ze een eerste stap zetten. Sprekende voorbeelden zijn nodig ter inspiratie, om ideeën te krijgen wat er eigenlijk allemaal mogelijk is. Inhoudelijke kennis is nodig om de juiste uitvraag te bepalen. Opvallend is dat bij de vraag wie deze kennis kan leveren, ze voornamelijk aannemers, leveranciers en producenten noemen, en dat voorkeur uitgaat naar het leren uit de praktijk.

3. Behoefte aan duidelijk beleid en doelstellingen

Het derde punt, de behoefte aan duidelijk beleid en doelstellingen, werkt momenteel zelfs verlammend in projecten. Bij het ontbreken van beleid en doelstellingen, zijn er geen argumenten, anders dan prijs, om in een project op te sturen. Projectteams die graag aan de slag willen met circulariteit ondervinden door het ontbreken van kaders geen draagvlak voor initiatieven.

Het begint bij de juiste vraag

Naar mijn mening heeft ieder zijn eigen verantwoordelijkheid om zelf aan de slag te gaan en de obstakels zoveel mogelijk weg te nemen. Maar daarmee redden we het niet. Willen we de patstelling waarbij de eerste actie bij ‘de ander’ ligt doorbreken, dan ligt de sleutel tot succes bij diegene die een vraag stelt aan de markt. Met een vraag om de laagste prijs, krijg je aanbiedingen op laagste prijs met minder oog voor kwaliteit. Vraag je de markt veel hergebruik van materialen te realiseren en beloon je degene die het meest hergebruikt, dan zal dit leiden tot creatieve opdrachtnemers die er alles aan doen om geen materiaal onbenut te laten.

Mooi voorbeeld hiervan zijn twee panden in Leiden, die niet gesloopt maar circulair geoogst worden, dankzij het oogstbestek. Door hoogwaardig hergebruik in de aanbesteding te waarderen zien we nu dat materialen in andere projecten en op tweedehands marktplaatsen een volgende levenscyclus in gaan. De gemeente Leiden kiest er bewust voor om aan het hergebruik van materialen meer waarde toe te kennen. Zij past een 25% prijs-75% kwaliteit verhouding in de aanbesteding en circulaire gunningscriteria binnen het kwaliteitsdeel toe.

Stel morgen al een andere vraag

Aanbesteden op ‘Beste Prijs Kwaliteit Verhouding’ (BPKV) is gemeengoed. Aanbestedende diensten hebben zelf de mogelijkheid om de verdeling tussen prijs-kwaliteit, én de inhoud van het kwaliteitsdeel te bepalen. En daarmee ligt er theoretisch niks in de weg om circulariteit mee te nemen in aanbestedingen. Een andere vraag is dus morgen al te stellen aan de markt! In de praktijk is de drempel voornamelijk dat partijen niet goed weten hoe ze dit moeten aanpakken. We zien dat ook in de vele vragen die we dagelijks krijgen, zoals die van North Seaports ‘Hoe kan ik circulariteit meewegen in mijn aanbesteding?’ die betrekking heeft op het formuleren van circulaire gunningscriteria.

Samenwerkende opdrachtgevers in de regio

Ik pleit ook voor meer regionale samenwerking door opdrachtgevers. Dat ze gezamenlijk ervaringen opdoen en deze onderling vrij delen. Zo ben ik onlangs gestart met een initiatief waarbij opdrachtgevers deel kunnen nemen aan een collectief. Zij kunnen deelnemen en gebruik maken van alle kennis door simpel ‘te betalen’ met kennis. Een kleine bijdrage levert dus veel op. Deelname houdt in dat de opdrachtgever betaald wordt voor een uitwerking van een circulair gunningscriteria op maat voor een eigen project, en dat deze uitwerking vrij gedeeld kan worden binnen de deelnemers van het collectief. Doen er bijvoorbeeld tien overheden mee aan het collectief, dan betaal je als deelnemer één gunningscriterium en heb je vrij beschikking over negen andere criteria. Het collectief zorgt ervoor dat de verschillende aspecten van circulariteit aan bod komen en je ook daadwerkelijk verschillende voorbeeldcriteria hebt om in projecten toe te passen. Indirect bevordert dit de verdere samenwerking en biedt het ruimte om op andere aspecten samen op te trekken.

Benut de mogelijkheid om samen te werken met marktpartijen, wees duidelijk over wat je wilt bereiken en benoem dat het onderdeel is van de gezamenlijke leercurve. Wees niet bang voor de samenwerking, maar focus op wat het je oplevert aan inzichten en gun het de andere dat deze er ook beter van wordt.

Echte verandering begint bij jezelf

Mijn overtuiging is dat een andere marktvraag gekoppeld aan een regionale samenwerking gaat helpen om sneller en gerichter te veranderen naar een circulaire economie. Het stimuleert de aanpak om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Nu en morgen. Vanuit de verkregen nieuwe inzichten ontwikkelen we ons verder als samenleving en komen we echt vooruit. Wie verwacht dat een ander eerst moet veranderen komt bedrogen uit. Het is al vaker gezegd echte verandering begint bij jezelf!

Ontvang het rapport

Interesse in het rapport ‘Verkenning circulair bouwen binnen de Zeeuwse GWW-sector’? Laat het ons weten via onderstaand formulier.

Beluister de podcast

Heb je een uitdaging of een andere vraag voor ons?

Laat hier je gegevens achter. Wij zorgen dat je in contact komt met de juiste persoon. Onze experts staan voor je klaar om je te helpen. Voor elke uitdaging, groot of klein.