Vismigratierivier: miljoenen vissen door gat in afsluitdijk

Vismigratierivier geeft ons ecosysteem een duw in de rug

De Afsluitdijk beschermt grote delen van Nederland tegen overstromingen. Echter, door de dijk kunnen trekvissen niet van zout naar zoet water zwemmen. Het unieke project Vismigratierivier creëert voor deze vissen een veilige doorgang in de Afsluitdijk. Goed voor de natuur en ons ecosysteem. Sweco hielp Provincie Fryslân om tot een vernieuwend en technisch sterk ontwerp te komen.

Veel trekvissen hebben zout én zoet water nodig om goed op te groeien en voort te planten. Al sinds de aanleg blokkeert de Afsluitdijk de routes van trekvissen. Het versterken van de Afsluitdijk bood een mooie kans om tegelijkertijd een slimme doorgang voor deze vissen te creëren.

Ecosysteem bloeit op

De Vismigratierivier heeft als hoofddoel de verbinding tussen de twee grote natuurgebieden, IJsselmeer en Waddenzee (beide Natura2000-gebieden), voor vissen op een natuurlijke manier te herstellen. Door het herstel van de route kunnen trekvissen de paai- en opgroeigebieden in het achterland van Vecht, IJssel en Rijn, weer bereiken. Ook is een goede visstand gunstig voor andere diersoorten zoals zeehonden en visetende vogels. De Vismigratierivier bevordert gezond water en het herstel van een rijkdom aan planten en dieren, in de Waddenzee, het IJsselmeer en zelfs verder stroomopwaarts in het Rijngebied. Het hele ecosysteem profiteert.

Het ontwerp

Buitendijks en binnendijks is een coupure, ‘het gat in de dijk’, ingebed in zandige in- en uitzwemkommen. De geleidelijke overgang van zout naar zoet water is daarin zo natuurlijk mogelijk nagemaakt, zodat het aansluit op het gedrag van de migrerende vis. In de rivier krijgt het getij gecontroleerd ruimte. Eb en vloed wordt zichtbaar aan de IJsselmeerzijde zonder dat de zoute tong van de zee het zoete water raakt. Bezoekers en passanten kunnen nu achter de Afsluitdijk het getij van de Waddenzee ervaren en door de coupure in de dijk lopen om de Vismigratierivier te zien functioneren. Sweco was hierbij verantwoordelijk voor het landschapsontwerp.

De Vismigratierivier is een toevoeging aan de monumentale Afsluitdijk waar toeristen naar toe komen om de kunst van het ‘Dutch Deltamanagement’ te aanschouwen.  Het project is daarom ook afgestemd met de Rijkscommissie voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en getoetst door een Q-team.  Het technische en landschappelijk ingepaste ontwerp dat Sweco met alle partijen heeft opgesteld is daarom verfijnd met een Beeldkwaliteitsplan. Dat is in nauw overleg geschreven door Feddes/Olthof Landschapsarchitecten om de uitvoerende partij te inspireren en ook te toetsen, zodat een passende toevoeging gedaan wordt aan de Afsluitdijk.

Veel verschillende knappe koppen aan het werk

Vanaf het prille begin is Sweco betrokken met experts vanuit verschillende hoeken, zoals landschapsarchitectuur, planologie, vergunningen, subsidies, ecologie, (kust)waterbouw, hydrologie, werktuigbouw en elektrotechniek, 2D en 3D modellering, kosten- en contractmanagement en systems engineering.

Watermanagement van de 21e eeuw

Het vergt lef van de provincie en samenwerkende partijen om in een belangrijke dijk, die veiligheid moet bieden tegen hoogwater, een gat te bouwen. Bovendien is dit wereldwijd de eerste Vismigratierivier met getijdewerking. Een stap terug doen, de natuur vrij spel geven en het getij het over laten nemen. Zo kan het gebied weer een rijk ecologisch gebied worden wat het vroeger in de tijd van de Zuiderzee ook was. Het zand voor de aanleg van de Vismigratierivier komt niet van ver, maar dichtbij uit een te verdiepen vaargeul in het IJsselmeer. ‘Eco-engineering’ en ‘building with nature’ in optima forma. Op maandag 25 januari 2021 is de eerste ‘hap’ grond uit de Afsluitdijk genomen voor de Vismigratierivier.  Naar verwachting zwemmen de eerste vissen eind 2025 door de Vismigratierivier.

De Vismigratierivier is een nog nooit eerder vertoond concept. Een gat door de Afsluitdijk; hét icoon van de Nederlandse waterbouw. Dit unieke karakter maakt ook dat we samen met alle betrokkenen tijdens het project meermaals zijn gevallen en opgestaan; daar moet je wel tegen kunnen. Het is bijzonder inspirerend om te zien hoe een bevlogen team elke tegenslag toch weer overwint en daarmee de wereld echt een stukje beter maakt. – Wouter van Vilsteren, projectleider Havens en vaarwegen, bij Sweco