Van dijkversterking naar gebiedsopgave
Arjen van den Ouden kijkt vooruit
Waterveiligheid anno nu
Als klein jongetje kon hij achterin de auto bij zijn ouders uren uit het raam kijken. Turend naar het steeds veranderende landschap. De grens tussen land en water en de invloed tussen die twee fascineren Arjen van den Ouden, teammanager waterveiligheid, nog steeds. Land en water zijn continu in beweging. Die beweging verandert onze kijk op water. Arjen gelooft dat we steeds meer gaan bouwen mét de natuur in plaats van in de natuur.
Dus we gaan terug in de tijd?
“Een uitspraak die tijdens mijn studie fysische geografie geregeld terugkwam is: ‘the present is the key to the past en the past is the key to the future’. Je moet vooruitkijken, maar ook meenemen wat we in en van de historie hebben geleerd. Voordat er dijken bestonden, woonden er al mensen in de delta van Nederland. Gaandeweg gingen we steeds vaker dichtbij water wonen; op hoger gelegen delen of zelf aangelegde heuvels. Later bouwden we verhoogde ringen om ons land om het water tegen te houden. Sindsdien doen we in Nederland al kennis op over het bouwen van dijken en de kracht van het water. Door vallen en opstaan. En dat mondt uit tot waar we vandaag de dag staan. Nederland staat letterlijk op de kaart door onze kennis over dijken en waterveiligheid. We ontwikkelen ons continu. Die ontwikkeling gaat over veranderende omstandigheden. Niet alleen de verandering over 100 jaar, maar ook die van 100 jaar geleden.
Met of tegen water?
Het is in Nederland een verworven recht om geen last te hebben van het water. We zorgen ervoor dat we droge voeten hebben en dat er altijd water uit de kraan komt. We hebben zo’n goed systeem dat we verwachten dat dit systeem het altijd doet. De vraag is of dat kan blijven bestaan? Want ons land zakt en het water stijgt. Kunnen we onder die veranderende omstandigheden nog verwachten dat ons systeem werkt? Als we ervoor kiezen mét het water te leven, moeten we concessies doen. Zo denken we steeds vaker na of we wel in diepe polders moeten bouwen. Is het niet slimmer om op de lange termijn bijvoorbeeld weer hoger te gaan wonen, net als we vroeger deden toen er nog geen dijken bestonden?
Hoe pak je dat aan?
Met de kennis en ervaring die we in alle jaren hebben opgedaan, hebben we normen en richtlijnen opgesteld voor waterveiligheid. Zo ook voor onze dijken. Je kunt een dijk verhogen of verbreden volgens de richtlijnen, maar onze huizen staan vast. Door stijgende waterstanden verdwijnen deze huizen langzaam maar zeker in de dijk. Willen we dat? Onze oplossingsruimte wordt steeds beperkter, omdat we blijven denken vanuit bestaande normen en verworven rechten. Einstein zei eens: we kunnen het probleem niet oplossen met de denkwijze die het probleem heeft veroorzaakt. Met een veranderend klimaat en stijgende zeespiegel is het daarom goed om buiten die kaders te denken. Een mooi voorbeeld daarvan is het project de Brede Groene Dijk. Het waterschap heeft ons gevraagd om een veilige dijk te ontwerpen met grond die voor handen is in het gebied en niet om te bouwen met grond en bouwstoffen die van ver moeten komen en die volgens de norm worden voorgeschreven. Maatwerk dus en verder denken dan de bestaande richtlijnen. En bovendien een prachtig voorbeeld van een circulaire aanpak.
Samen of alleen?
Samen in de breedste zin van het woord. Inmiddels is onze maatschappij zo complex en we hebben zoveel functies toegekend aan onze leefomgeving, dat iedere functie z’n plekje claimt. Er vindt een verschuiving plaats in het belang dat we toekennen aan die functies. Dat zie je bijvoorbeeld in en rondom de grote wateren. Voorheen gold voor de Nederlandse rivieren dat veiligheid en scheepvaart de grootste prioriteit hadden. De rest was secundair. Nu zie je dat natuur, watervoorziening en leefbaarheid steeds vaker gelijkwaardig worden meegenomen in afwegingen. Daarmee worden zaken als dijkversterking meer een gebiedsopgave. Het startpunt is de dijk. Die moet veilig zijn, maar we kijken ook naar de rest van het gebied en hoe we dat kunnen ontwikkelen of juist teruggeven aan de natuur. Een natuurlijker systeem is namelijk weerbaarder bij extreme omstandigheden. Hiervoor moet je met alle belanghebbenden samenwerken. Dat doen we bij veel van onze projecten. Zo ook bij de Sterke Lekdijk. Een dijkversterkingsopgave met aandacht voor de omgeving. We bekijken het totaalgebied via een uniek innovatiepartnerschap.
Een hoop verandering. Blijft er ook nog iets hetzelfde?
Ja zeker. Onze prioriteit: waterveiligheid. Dat was en is het uitgangspunt. Anders heeft Nederland geen bestaansrecht. Welke ruimte we die veiligheid en het water geven, wordt het gesprek dat we met elkaar, maatschappelijk moeten voeren. Dat gesprek bepaalt tegelijkertijd in grote mate ons adaptieve vermogen in de klimaattransitie. Daarbij moeten we durven los te laten en het samen anders durven doen.”