Landelijke standaard voor rateltikkers moet onduidelijkheid bij verkeerslicht wegnemen
Onveilige situaties
Een weg oversteken als je een visuele beperking hebt, stel je het eens voor. Er zijn meerdere hulpmiddelen om het oversteken voor deze doelgroep makkelijker te maken. Zoals de rateltikkers bij een verkeerslicht, het akoestische signaal dat klinkt. Maar door een gebrek aan landelijke regels, zorgt dit signaal soms ook voor onduidelijkheid of onveilige situaties. Een landelijke standaard is in de maak, maar dat blijkt zo makkelijk nog niet, vertelt Dennis van Wieren, adviseur mobiliteit bij Sweco.
Akoestische signaleringen
Er zijn richtlijnen over hoe een oversteekplaats ingericht moet zijn en over de trottoirtegels met reliëf voor geleiding naar de oversteek. Maar wat betreft de akoestische signaleringen, die er zijn om mensen op het juiste moment naar het juiste punt aan de overkant te geleiden, liggen de regels niet vast. Al sinds de jaren ‘70 klinken rateltikkers bij oversteekplaatsen in het hele land, al is het toevoegen van geluid geen vereiste.
Na onderzoek vanuit Kennisplatform CROW-KpVV in 2022/2023 heeft het Fonds Fysieke Leefomgeving met medewerking van het Landelijk Verkeersmanagement Beraad (LVMB) het initiatief genomen om een landelijke richtlijn op te stellen, in samenwerking met Sweco. Bij dit onderzoek is er bewust voor gekozen om de doelgroep te betrekken, om zo tot het beste resultaat te komen.
Akoestische signaleringen
Er zijn richtlijnen over hoe een oversteekplaats ingericht moet zijn en over de trottoirtegels met reliëf voor geleiding naar de oversteek. Maar wat betreft de akoestische signaleringen, die er zijn om mensen op het juiste moment naar het juiste punt aan de overkant te geleiden, liggen de regels niet vast. Al sinds de jaren ‘70 klinken rateltikkers bij oversteekplaatsen in het hele land, al is het toevoegen van geluid geen vereiste.
Na onderzoek vanuit Kennisplatform CROW-KpVV in 2022/2023 heeft het Fonds Fysieke Leefomgeving met medewerking van het Landelijk Verkeersmanagement Beraad (LVMB) het initiatief genomen om een landelijke richtlijn op te stellen, in samenwerking met Sweco. Bij dit onderzoek is er bewust voor gekozen om de doelgroep te betrekken, om zo tot het beste resultaat te komen.
VN-verdrag Handicap in Nederland
Sinds 2016 geldt het VN-verdrag Handicap in Nederland. Het doel van dit verdrag is dat de positie van mensen met een beperking verbetert en bepaalt dat mensen met een beperking volwaardig moeten kunnen deelnemen aan de samenleving. In dat kader is het voor mensen met een visuele beperking van belang dat bij een met verkeerslichten geregelde voetgangersoversteek akoestische signalering aanwezig moet zijn.
Inclusieve behoeften
Ondanks eerdere pogingen om tot een landelijke standaard te komen, is dit nooit eerder gelukt. Door het ontbreken ervan, heeft elke wegbeheerder zelf zijn eigen regels en richtlijnen opgesteld, vertelt Dennis van Wieren, adviseur mobiliteit bij Sweco. “Hierdoor worden de rateltikkers op veel verschillende manieren toegepast. Er is geen sprake van uniformiteit en herkenbaarheid en er kunnen zelfs verkeersonveilige situaties ontstaan.” Vorig jaar ontstond de behoefte om na te denken over een landelijke standaard, in het kader van inclusiviteit. Welke behoeften zijn er vanuit de doelgroep?
Toen Dennis hier met zijn team mee aan de slag ging, dachten ze dat het een kwestie was van het bundelen van de reeds bestaande richtlijnen en eisen onder de verschillende wegbeheerders. Daarna konden deze dan samengevoegd en veralgemeniseerd worden. “Maar we zagen al snel dat die eisen en richtlijnen niet altijd uniform waren en soms ook gebaseerd waren op aannames door mensen die zelf niet tot de doelgroep behoren. Dat wilden we anders doen, daarom besloten we om de doelgroep bij ons onderzoek te betrekken.”
De onderzoekers gingen samen met deze proefpersonen op pad om inzichtelijk te krijgen hoe zij de oversteek gebruiken. Wat is daarbij het belangrijkste? Dat leidde tot een eerste aanzet van de richtlijn. “Er zijn wel wegbeheerders die ook met de doelgroep op pad zijn gegaan, maar dat deed iedereen op zijn eigen manier. Plus, als je met verschillende mensen uit deze doelgroep op pad gaat, is de kans aanwezig dat er verschillende wensen en behoeften zijn. De verschillen kunnen groot zijn. Dat is niet erg, maar daarom is er wel behoefte aan uniformiteit.”
Akoestische signalering toepassen
Dat blijkt ook een uitdaging voor de uitvoerders in de wegbeheersector, merkte Dennis. “Het is een technische markt met experts en specialisten die al jaren gewend zijn op een bepaalde manier de akoestische signalering toe te passen. We krijgen geen klachten, dus waarom moet er iets veranderen, hoorden we van hen. Daarnaast zagen we ook dat het op veel plekken goed gaat, maar juist wel beter kan. De basis is de uniformiteit en herkenbaarheid in en het goed hoorbaar zijn van de toe te passen akoestische signalering.”
Sweco heeft behalve de doelgroep ook de markt en verkeersregeltechnici betrokken in het onderzoek, juist ook om draagvlak te krijgen. “Het proces duurt dan wat langer, maar dit is wel de beste manier om iets samen voor elkaar te krijgen”, ziet Dennis. “Deze betrokkenen moeten zich ook bewust worden van de consequenties van het gebrek of onjuist, dan wel niet optimaal, toepassen van akoestische signalering en dat er dus een landelijke richtlijn moet komen.”
Discussie aanwakkeren
De bevindingen van het onderzoek zijn tijdens diverse bijeenkomsten met verkeersregeltechnici gepresenteerd. Dennis sprak onder meer op een landelijke bijeenkomst over het project. Daar kreeg hij positieve reacties en hoorde hij ook terughoudende argumenten. “We hebben niet alleen deze kwestie onderzocht, we willen ook een discussie aanwakkeren. Bijvoorbeeld door voorbeelden te laten zien van situaties die lijken te werken, maar niet goed genoeg en daarmee verkeersonveilig zijn. Het gaat uiteindelijk om gevaarlijke situaties waarin iemand met geen of weinig zicht moet weten wanneer het verkeerslicht rood of groen is. Hij of zij kan alleen maar horen of het groen of rood is.”
Dennis zag het als zijn taak om vanuit Sweco het belang van de doelgroep te behartigen. “Het onderwerp moet echt gaan leven bij de specialisten op het gebied van verkeersregeltechniek. Het is een klein wereldje, waarin iedereen elkaar kent, dus we blijven erover in gesprek gaan.” Er komen nog vier of vijf inhoudelijke sessies om de discussie over het onderwerp te blijven voeren.
Bevindingen en handvatten
Inmiddels ligt er een CROW-publicatie Akoestische signalering bij verkeerslichten voor mensen met visuele beperking (crow.nl) met bevindingen uit het onderzoek tot nu toe en aanbevelingen voor het vervolg. Een technisch verhaal, aldus Dennis. “Het gaat ook over software programmeren. Wat is er technisch mogelijk? Sommige adviezen lijken op papier eenvoudig, maar zijn technisch lastig uit te werken. In de sessies willen we dan ook bespreken wat we kunnen faciliteren. Waar willen we naartoe werken, welke onderdelen kunnen we slimmer maken of op afstand bedienen? Kiezen we voor innovatie of op de ouderwetse manier werken?”
Alle verzamelde informatie heeft al geresulteerd in een lijst met vijf functies die aan een akoestisch signaal gekoppeld worden. “Daar zitten ook logische dingen bij, maar het is goed om alles vast te leggen. Het gaat bijvoorbeeld om het vinden van de drukknop door mensen met een visuele beperking en als iemand op de knop gedrukt heeft, dat die persoon ook een bevestiging moet krijgen van het drukken en vervolgens in de juiste richting geleid worden.”
De vijf functies die aan een akoestisch signaal worden gekoppeld:
1: Het vinden van de oversteek en de drukknop en een terugmelding dat groen is aangevraagd
2: Informeren over de start van het groen
3: Oriëntatie tijdens de oversteek
4: Informeren beëindiging groen
5: Informeren dat de oversteek is behaald.
Lees hier ook het verhaal van Fonds Fysieke Leefomgeving over het onderzoek en het vervolg hierop, namelijk: de ‘verslimming’ van de akoestische signalen. Momenteel wordt onderzocht of het mogelijk is om op afstand van het kruispunt de rateltikkers te activeren, om bijvoorbeeld geluidsklachten van omwonenden te voorkomen.
Samenwerking
Het uiteindelijke doel van het hele project is dat iedereen achter de landelijke richtlijn staat. Uit gesprekken met wegbeheerders is al naar voren gekomen dat ze sommige conclusies steunen, maar niet alles kunnen of willen faciliteren, vertelt Dennis. “En we moeten bespreken wat er nodig is als iemand toch van de standaard wil afwijken. Hoe moet dat gefaciliteerd worden? Daar is een vakinhoudelijke discussie voor nodig met zowel de verkeersregeltechnici, de leveranciers en de doelgroep zelf.”
In opdracht van CROW zal dit jaar de nieuwe landelijke richtlijn worden opgesteld, deze moet begin 2025 klaar zijn. Om die vakinhoudelijke uitwerking zo goed mogelijk te faciliteren, is gekozen voor een samenwerking met Goudappel, een adviesbureau voor mobiliteit. “We vullen elkaar zowel procesmatig als inhoudelijk aan. Dit is van belang voor de discussie en het draagvlak voor de te maken keuzes en het eindproduct. Voor ons ligt hierbij de nadruk op het verkeerskundige deel en het belang van de doelgroep zelf.”
Samen met een werkgroep bestaande uit verkeersregeltechnici, leveranciers en de doelgroep zelf, zal in vijf werksessies toe worden gewerkt naar de landelijke standaard. Naast de ambitie om eind 2024 een eerste landelijke richtlijn te hebben, werkt Sweco voor CROW ook aan een Handboek Toegankelijkheid.
Het onderwerp moet echt gaan leven bij de specialisten op het gebied van verkeersregeltechniek.
Het onderwerp moet echt gaan leven bij de specialisten op het gebied van verkeersregeltechniek.
