Het recept voor de stad in transitie: evolutie of revolutie?
Evolutie versus revolutie?
Hoe zorgen we voor een gezonde en veilige stad met fitte en gelukkige inwoners? De openbare ruimte vormt hierin een belangrijke ruimtelijke schakel. Een plek om groots in te grijpen en zo transities te versnellen? Of de ruimte om de stedelijke evolutie verder zijn beloop en ruimte te geven? Tijd voor de vraag: evolutie of revolutie in de openbare ruimte? Wat past het beste. Daan en Lonneke zetten hun tegengestelde visie uiteen.
Daan Zandbelt: Evolutie
Gezond en gelukkig zijn de enige criteria voor plannen op de lange termijn. Evolutie is daarvoor het antwoord.
Techniek is geen antwoord op de vraag
Terwijl vele toekomstbeelden ogen als filmische Matrix-shots of futuristische smart cities, is al die techniek niet per se het antwoord voor de stad van toekomst. Sterker nog, de vraag is niet eens duidelijk. Hoeveel data je ook kunt verzamelen, bij elkaar opgeteld leidt het niet tot een plan. Je hebt hele andere ingrediënten nodig om tot dat ene sterkere plan te komen. Ga niet uit van controle, maar van vrijheid. Pak je ruimte om te kunnen experimenteren.
Techniek helpt, maar kijk goed wat het voor je doet. Steden functioneren het beste als iedereen kan bijdragen: van gracious granny tot kinderen. Zo voorkom je ook dat stijgen op de sociale ladder slechts voor enkelen mogelijk is, of een script voor een Hollywood film blijft. Hoe meer we delen, samendoen en samen vormgeven, hoe sterker het individu staat.
Meer functiemenging, meer ruimtelijke evolutie
Ruimtelijk gezien kan dat vervolgens op vele manieren. Wellicht zelfs: hoe minder openbare ruimte hoe beter. Want zo wordt het druk op straat en is er veel ontmoeting. Tel kruispunten en zie de kwaliteit van de stad, een échte low tech oplossing. Een andere belangrijke evolutie is dan van de grotere stedelijke structuren. Neem de Wibautstraat in Amsterdam: een soort stedelijke kabelgoot die steeds anders wordt ingevuld. Ooit aangelegd als spoorlijn, getransformeerd tot stadsautoweg, met een metrolijn eronder.
Inmiddels een groene en trage allee. De structuur bleef, de functie veranderde. Want alhoewel veel stedenbouwkundigen en architecten zijn grootgebracht met het modernisme en het doel functies te scheiden, kunnen we inmiddels dromen van een Victory Boogiewoogie: laat functies zich meer mixen en zo ontstaat een nieuwe stad. Een plek waar zowel reuring, ruis als rust van straat tot straat zijn beslag krijgt. Niet opgedrongen, maar een mix die binnen de kaders kan ontstaan. ‘De stad van de toekomst is immers nooit af, maar altijd klaar voor gebruik’.
Lonneke Wijnhoven: Revolutie
Juist nu, nu dat de wereld zo kantelt zijn alle inzichten nodig. Dat mag resulteren in grote gebaren: revolutie is daarvoor het antwoord.
De aanleiding voor grote gebaren zit in drie elementen. Allereerst ‘transforming’, ofwel verandering. Denk aan Minitopia in ’s-Hertogenbosch: een verzameling tijdelijke en zelfgebouwde huizen. Voor een klein budget door bewoners zelf gemaakt, omarmd door een corporatie. Na een paar jaar is dit avontuur weer voorbij. Kijkende naar de immense woningopgave in Nederland kunnen deze zelfbouwhuizen: goedkoop, doch heel eigen, wellicht een oplossing voor een probleem vormen. Als we Oosterwold bouwen, waarom denken we dan niet in dat type oplossingen?
Ten tweede ‘society’: de maatschappij en iedereen die daar onderdeel van is. Feit is dat we als mens 80% van onze tijd binnen doorbrengen. Waardoor er allerlei negatieve effecten op de volksgezondheid ontstaan (denk aan overgewicht en onderwerpen als eenzaamheid). We weten dat we naar buiten moeten om te bewegen, elkaar echt te ontmoeten en te spelen. Maar waarom daagt niet elke openbare ruimte hier toe uit? Afgelopen jaren zijn mede vanwege terugbrengen van beheerkosten veel interessante objecten verdwenen die uitdagen tot nieuwe ontmoetingen.
Dieren verkende opnieuw tijdens de pandemie de lege straten van de stad. Gegrepen door de stilte werd duidelijk hoezeer flora, fauna, mens én stad niet aan elkaar voorbijgaan. Ook zij zoeken opnieuw een plek in de openbare ruimte van de stad. Tot slot ‘together’ of samen. Er ontstaan, ook weer door diezelfde pandemie, nieuwe en andere verbindingen met je huisgenoten, je buren en je collega’s.
Waarom moeten we aan revolutionaire ruimtelijke gebaren denken?
De verschillende transitieopgaven laten dit feilloos zien. Neem energietransitie. We leven in een tijdperk van meer, meer en nog meer. Maar zoveel ‘willen’ leidt uiteindelijk tot een mismatch op ‘kunnen’. De bronnen raken op, het klimaat warmt op. ‘Meer’ is niet het antwoord. Anders denken is nodig. Denk aan de impact van biomimicry. Fotosynthese begint bij planten, kunnen we op die wijze licht en energie creëren? En als we die zonnepanelen dan ook nog eens lokaal maken en in handen geven van bewoners. Op eindeloze daken en gevels, dan ontstaat zelfs energie-emancipatie. Een nieuw systeem: lokaal, rauw en krachtig.
Dezelfde systeemverandering geldt voor mobiliteit, een transitieopgave van jewelste. Als de elektrificatie doorzet: hoeveel tankstations inclusief plof-cirkel kunnen dan herontwikkeld worden? Of binnenstedelijke parkeergarages die door deelvervoer leger raken, welke herbestemming is dan mogelijk? Een ondergrondse evenementenhal, datacenter en warmtegenerator in één? Dat zijn geen kleine opgaves, maar grote revolutionaire nieuwe ruimtelijke bestemmingen.
Kortom: meer van wat we nu hebben is niet het antwoord, ‘anders’ wel. Dit vraagt om een revolutie in denken over de openbare ruimte en dat mag ook tijdelijk zijn en anders/rauw eruit zien. Dat levert clashes op tussen oud en nieuwe denken en tussen mooi en lelijk, tijdelijk en permanent. Maar naar mijn idee is dat juist wat we nodig hebben om gezonde en toekomstbestendige stad en openbare ruimte te blijven nastreven. Daarom zet ik in op een revolutie van de openbare ruimte!
