3D ondergrondmodel Utrecht: regie door driedimensionaal inzicht

Stel dat je met een soort röntgenbril kunt zien wat er onder je voeten in de bodem zit. Welke ruimte er in de ondergrond nog beschikbaar is, nu en in de toekomst. Wat zou je, naast kabels en leidingen, allemaal kunnen zien? Heel veel blijkt bij de ontwikkeling van het 3D ondergrondmodel waar Bart Jannink, geografisch informatie analist bij Sweco, in opdracht van de gemeente Utrecht aan werkt.

Zeker in drukke en volgebouwde steden wil je weten of er voldoende ruimte is voor alle opgaven. Bart Jannink ontwikkelde, samen met een team van specialisten bij de gemeente Utrecht, een 3D ondergrondmodel. Het model, wat als een soort röntgenbril werkt, geeft inzicht in bodemkwaliteiten en bodemfuncties en kan door haar ontwerp ook ruimtelijke toetsingen in 3D uitvoeren. Dit driedimensionaal inzicht helpt de gemeente regie te hebben over alle opgaven die tegelijkertijd spelen in de Utrechtse bodem.

Kun je kort uitleggen wat het model omvat?

“Om bewuste keuzes te kunnen maken, moet je weten wat er al in de ondergrond zit en waar nog ruimte voor is. Daarom combineren we zoveel mogelijk relevante ruimtelijke datasets in dit 3D ondergrondmodel. Denk hierbij aan de typisch Utrechtse werfkelders, damwanden en ondergrondse afvalcontainers, maar bijvoorbeeld ook de ondergrondse ruimtereservering van een toekomstig aan te leggen rioolleiding.”

Hoe werkt het 3D ondergrondmodel in de praktijk?

“Met het model kunnen we de ondergrond inzichtelijk maken en visualiseren. Maar naast visualisaties ontwikkelen we ook tools die geautomatiseerd kunnen toetsen of er voldoende ruimte is voor ruimtelijke ontwikkelingen. Zo kijken we waar de ondergrond ruimte biedt voor bijvoorbeeld een warmtenet of woningbouw. Hiervoor maken we volledig geautomatiseerde zaken als 3D visualisaties van straatprofielen, een vrije ruimteberekening voor extra bomen of een tracéplanning voor kabels en leidingen. Daarnaast zijn we bezig om dit model als ‘digital twin’ van de ondergrond te koppelen aan die van de bovengrond welke op dit moment ook door de gemeente Utrecht wordt ontwikkeld.

Een concreet voorbeeld: Om de stad extra te vergroenen, wil de stad Utrecht de komende jaren veel extra bomen planten. De boomwortels hebben een enorme impact op het ondergrondse ruimtebeslag. Met het ondergrondmodel kun je de ruimte vinden om al deze bomen een plek te geven.

Wat levert het de gemeente op door dit model te gebruiken?

“Door in een vroeg stadium kansen en belemmeringen in beeld te hebben, voorkom je onnodige kosten of onnodig oponthoud in projecten. Naast het beperken van de faalkosten of tijdverlies dragen het ondergrondmodel en de aanverwante tools bij aan een hogere efficiëntie in de besluitvorming en uitvoering. Met hogere efficiëntie bedoelen we dat, door processen te automatiseren met een hoogwaardige dataset, stappen in de voorbereiding van een project sneller en minder foutgevoelig kunnen worden doorlopen.”

Fred Neef is senior beleidsadviseur bij de gemeente Utrecht en ook betrokken bij de ontwikkeling van het 3D ondergrondmodel.

Fred, welke vraag hebben jullie bij Sweco neergelegd?

“Help ons bij het bouwen van een 3D ondergrondmodel. Vanuit de gemeente Utrecht werken we aan een Visie op de Ondergrond met afwegingskaders. Met dit model krijgen we inzicht in gebruik en reserveringen. Dit helpt bij het maken van bewuste keuzes over toepassingen en inpassingen van ambities en assets in de ondergrond. Met het 3D ondergrondmodel leggen we hiermee de basis.”

“Door met deze 3D tool te werken, kunnen we pro-actief afwegingen maken en inzicht krijgen in effecten van opgaven, ambities en werkzaamheden in de ondergrond. Het grote voordeel is, dat we steeds meer de regie kunnen voeren over de inrichting van de ondergrond, zodat we de doelstellingen van de stad kunnen realiseren.”

Bart, wat is jouw belangrijkste tip aan gemeenten die worstelen met een (over)volle ondergrond?

“Zorg ervoor dat je data goed organiseert en de kwaliteit ervan waarborgt, dan creëer je een solide basis voor waardevolle analyses en nieuwe inzichten waar je jaren op kunt bouwen.”