Wat als… de openbare ruimte onze woonkamer is?

Ruim 15 jaar geleden studeerde ik af als stedenbouwkundige aan de TU Delft. In mijn onderzoek bekeek ik de openbare ruimte als speelruimte voor kinderen. Terwijl de roep om meer speelplekken voor kinderen toenam, was de ideale (speel)ruimte al in ruime mate aanwezig, namelijk: de publieke ruimte. De omgeving waar een kind opgroeit bleek van grote invloed op de motorische, sociale en cognitieve vaardigheden van een kind.

Sara van Duijn, adviseur Gebiedsadvies

Het spelende kind wordt vergeten

Het spelende kind werd echter nog vaak teruggebracht tot één van de functies die een plek moet krijgen in de publieke ruimte: naast de parkeerplek, de weg en de groenstrook kwam er ook nog een speelplaats als plek voor het spelende kind. Daarin is de laatste jaren jammer genoeg nog maar weinig veranderd. Maar het kan zo eenvoudig anders: de publieke ruimte als plek om je te ontwikkelen, om dingen te leren, om te leven. Dat vergt wel één belangrijke vaardigheid: kijk verder dan een openbare ruimte die slechts functies faciliteert.

Van faciliteren van activiteiten naar faciliteren van leven

Het stedenbouwkundig ontwerp lijkt soms terug te worden gebracht tot een optelsom van te faciliteren activiteiten. De ontwerper gaat aan de slag met een programma van eisen, waarin – soms tot in de vierkante meter nauwkeurig – is beschreven welke functies een plek moeten krijgen in de plannen. Het resultaat is een ontwerp waarin we alle parkeerplaatsen, fietspaden en wadi’s een bestemming geven. Zoveel mogelijk esthetisch vormgegeven en ingericht volgens de juiste (CROW)richtlijnen. Bij de materialisering kijken we naar beheersbaarheid, betaalbaarheid en waterdoorlaatbaarheid. Het ontwerp zit sluitend in elkaar en zou jaren mee moeten kunnen.

Toch worden we verrast door olifantenpaadjes in het gras, ouderen die niet zelfstandig naar buiten durven of verkeerd geparkeerde fietsen. We lijken te worden verrast door het leven dat zich een weg baant door ons ontwerp.

Van fysieke waarde naar cognitieve, creatieve en mentale waarde

Natuurlijk kunnen we als ontwerpers niet alles beïnvloeden. Maar we kunnen wel de optimale condities scheppen om het leven te faciliteren. Om je als kind veilig genoeg te voelen om te leren fietsen, om te willen omrijden omdat je daarmee voetgangers de ruimte geeft of om zelfstandig naar de winkel te gaan als je niet zo snel en wendbaar meer bent.

En die ideale condities zitten niet alleen in hellingbanen en verkeersarme straten. Die zitten ook in de afstand die je moet lopen voor je ergens kan rusten, de mogelijkheid dat je vader je hoort als je op avontuur gaat, de natuurlijke angst die grote pleinen of smalle steegjes kunnen veroorzaken. De fysieke stad heeft niet alleen een fysieke waarde. Een boom biedt schaduw en esthetisch aantrekkelijk groen, maar een boom kan ook de plek zijn waar een kind motorische vaardigheden ontwikkelt, waar een buurman walnoten uithaalt, waar iemand herinnerd wordt aan zijn of haar tuin van vroeger. Onze fysieke omgeving kan dus ook van waarde zijn voor de cognitieve ontwikkeling, voor het mentale welbevinden, voor het veilig voelen en misschien ook wel voor het ‘je thuis voelen’.

Omgevings – en gedragspsychologie als aanvulling van onze ontwerpvaardigheden

Bij Sweco zijn we vertrouwd met de fysieke, tastbare wereld. Daar rekenen we aan en ontwerpen we mee. Dit fysieke domein heeft grote invloed op het welbevinden van mensen. Op hoe mensen zich voelen en hoe ze zich gedragen. Hoe kinderen zich kunnen ontwikkelen, hoe mensen elkaar ontmoeten. Dat betekent dat we niet alleen een speelplaats moeten aanleggen, maar ook moeten nadenken hoe kinderen daar komen, of hun ouders dat als veilig ervaren, of ze de weg naar huis terug kunnen vinden. Dat vraagt ook van ons iets anders. Het vraagt om kennis van het menselijk gedrag en kennis van het effect van onze omgeving op het mentale welbevinden van mensen. Waar voel ik me veilig, wat stimuleert mijn zelfstandigheid en nieuwsgierigheid, welk type omgeving faciliteert het gewenste gedrag en gevoel?

De publieke ruimte als woonkamer? Dan moeten daar niet alleen een bank, tafel en kast in, samengevoegd volgens de laatste editie van VT Wonen. De publieke ruimte als woonkamer geeft comfort en veiligheid, troost en maakt nieuwsgierig, leert en ondersteunt. Een woonkamer die speelruimte, verblijfsruimte, leslokaal, en ontmoetingsruimte tegelijk is. En het mooie is, die ruimte is er al. We moeten hem nu alleen nog goed leren inrichten.